وضعیت صحیح شیردهی
– مادر به هنگام شیردادن باید کاملاً آزاد و آسوده وهیچگونه فشار و اضطرابی نداشته باشد،بگونه ای که شیرخوار به راحتی شیربنوشد .
– شیرخوار دربین بازوان مادر باید طوری قرار گیرد که صورتش مقابل پستان مادر باشد تا مجبور نشود که سرش را بچرخاند .
– سرو بدن شیرخوار در یک امتداد باشد بطوری که اگرخطی از بدن کودک و قسمت فوقانی بازوری او بکشیم باید از میان گوشهایش بگذرد و شیرخوار راحت بوده و حالت کشیدگی یا پیچ خوردگی نداشته باشد .
وقتی طرز بغل گرفتن و پستان به دهان گذاشتن صحیح باشد مراحل زیر به خوبی قابل مشاهده است :
بدن نوزاد روبروی مادر و درتماس نزدیک با مادر است .
سرو بدنش در یک امتداد قرار دارند .
صورتش روبروی پستان مادر و چانه اش به پستان چسبیده است.
لب تحتانی او کامل بطرف خارج برگشته و قسمت کمی از هاله پستان در بالای لب فوقانی او مشاهده میشود.
میکدنها کند ولی عمیق است .
صدای قورت دادن شیر بخوبی شنیده میشود.
نوزاد وقتی احساس رضایت و کفایت شیر کرد،خودش پستان را رها می کند. برای خارج کردن پستان از دهان شیرخوار مادر باید با وارد کردن انگشت کوچک خود به دهان شیرخوار پستان را ازدهان او خارج کند .
تماس پوستی مادر و شیرخوار در طول شیردهی از اهمیت خاصی برخودار است .
اگر در روزهای اول پس از زایمان ،نشستن برای مادر سخت باشد میتواند در حالت خوابیده به نوزاد خود شیربدهد .
بهتراست مادر قبل از شیردهی دستهای خود را با آب و صابون بشوید اما روزانه فقط یکبار شستن پستانها با آب کافی است و نباید از صابون استفاده شود .
نکاتی برای سینه گرفتن کودک :
۱– مادر با زاویه عمود بنشیند و اگر لازم باشد زیر کودک بالش نرم و نازکی قرار دهد .
۲- شکم نوزاد بطرف مادر باشد سر نوزاد در زاویه دست مادر قرار گیرد وگردن کودک بدون زاویه باشد و سینه بدون فشار دردهان وی قرار گیرد .
۳– دست دیگر مادر سینه را حمایت کند لیکن آنرا دردست نگیرد و فشار برآن وارد نکند .
۴- فاصله دهان کودک تا سر سینه حدود ۳ تا ۴ سانتیمتر باشد .
۵- لبهای کودک آزاد باشد و به داخل دهان فرو نرفته باشد .
۶- با تحریک لب پایین کودک آماده گرفتن سینه میشود .
۷- حرکات عضلات فک و فرو بردن شیر نشانگر سینه گرفتن کودک است .
۸- تناسب حرکت بین فرو بردن و مکیدن برابر میشود .
۹- سینه مادر راحت میشود و دیگر درد و پری احساس نمی کند .
هفته اول شیردهی :
مادر باید آموزش پذیرد که نوزاد بجز شیر مادر مایع دیگری حتی آب احتیاج ندارد و روزانه حداقل شش نوبت ادرار خواهد کرد و مزاح او ۴ تا ۶ بار عمل میکند . با دست رس قرارگرفتن کهنه های جدید به اشکال میتوان ادرار و مدفوع را به دقت کافی بررسی کرد اما همنیکه روزانه چندین بار بایستی کودک را تعویض کرد دلیل بر سورمت مزاج او می باشد و مدفوع زرد و روان با روزهای پنجم حالت طبیعی مدفوع استکه در ابتدا تیره رنگ و چسبنده بود . در هفته اول و تا ده روز اول وزن نوزاد ۷ – ۱۰ درصد کاهش پیدا میکند و پس از آنستکه بایستی وزن
کود ک اضافه شود و اگر رنگ مدفوع بعد از روز پنجم هنوز تیرگی دارد و چسبنده است بایستی پزشک متخصص آنرا بررسی کند .
تلفن هفته اول :
ارتباط تلفنی برای مادران در هفته اول که عهده دار مسئولیت نوزاد میشوند با مراکزی مثل بیمارستان ، مسئول کودکان و پزشک کودک بسیار ضروری می باشد تا به راحتی مادر از اشکالات به وجود آمده در شیردادن و نگهداری کودک خود با آنها تماس بگیرد و راهنمایی منطقی و کارشناسی دریافت دارد .
مادر پس از زایمان :
در چند روز اول و قبل از یکهفته توصیه شده که مادر به پزشک خود مراجعه کند و نوزاد را هم برای کنترل و وضع شیردهی مورد مقایسه قرار دهد بعد از آن بفاصله ده روز در صورتیکه کودک زردی نداشته باشد برای مراجعه بعدی کفایت میکند . تغذیه مادر برابر معمول روزانه خود ادامه پیدا میکند و بجز ویتامین D چیز دیگری لازم نیست و در مملکت ایران بعلت وجود تابش خورشید چنین افزونی هم توصیه نمیشود بویژه که چیزی ازآن به کودک شیرخوار هم سرایت نمیکند و پس از دو ماهگی از قطره افزودنی ویتامین D به کودک هم میتوان استفاده برد .
اگر مادران شیرده روزی ۵۰۰ کالری اضافه دریافت دارند تغذیه خود و کودک را تأمین مینماید و وقتی خورا ک متنوع باشد ویتامینهای لازم حاصل میشود ، کلسیم همواره همان دریافت یک گرم در روز توصیه میشود که درزمان رشد و بارداری و شیردهی و بعد هم بیش از آن لازم نیست . مادرانیکه در دوران شیردهی کالری اضافی دریافت نمیکنند از نظر شیردهی اشکالی نیست اما ذخائر بدن و چربی آنان تحلیل میرود و گاهی کمبودهای مختصری از قبیل ویتامین ب ۶ و کلسیم و منیزیم و روی حاصل میگردد که با افزودنی ها میتوان آنها را تأمین کرد .
مصرف ادویه تند و تیز در زمان شیردهی توصیه نشده اما نوشیدن مایعات و آب کافی اگر چه در مقدار شیر تأثیری ندارد لیکن برای سلامت کلی بدن مادر مفید است . همسران هم نقش اساسی در حالت جدید و توجه به نوزاد عهده دار میشوند از قبیل تر و خشک کردن کودک ، آماده کردن وی برای شیرخوردن و تعویض وی .
از نظر مسائل جنسی و روابط زناشوئی با حمایت و راهنمایی پزشک و استفاده از دستورات ویژه برای جلوگیری از باردار شدن و یا جلوگیری از خشکی واژن به علت شیردهی اختلال در تشدید مبانی خانواده پیشگیری خواهد شد و زوجین با سلامت جسمی و روانی خود مبادرت به تربیت کودک خود مینمایند.
جلوگیری از بارداری :
مادران برای جلوگیری از یک باروری ناخواسته چه شیر بدهند یا ندهند لازم است از روشهای جلوگیری از بارداری به تناسب زمان و حال خود بهره گیرند زیرا حداقل فاصله دادن بین دو بارداری تا پس از پایان دوران شیردهی ویا سه سالگی کودک بسیار منطقی و برای سلامت مادر و کودک و خانواده امری لازم است .
تقریباً اولین تخمک گذاری بعد از گذشت ۴۵ روز از زایمان اتفاق میافتد و برای آنان که شیر میدهند تا ۶ ماه هم تأخیر خواهد داشت اما آمادگی خانمها بعد از زایمان از نقطه نظر حامله شدن هرگز نباید فراموش شود! اگر چه دوران شیردهی عاملی نسبی در جلوگیری از تخمک گذاری و باردار شدن است اما بشرح روشهای جلوگیری می پردازیم :
روشهای هورمونی :
در مورد خانمهای شیرده و مصرف قرصهای جلوگیری بویژه قرصهای استرژن و پرجسترن مطالب زیادی گفته شده و بیشتر گرایش به سوی قرصهایی است که تنها پرجسترن دارند سنگینی میکند وبه این منظور مراتب زیر خلاصه شده :
۱. قرص پرژسترن خالص ازهمان زمان مرخص شدن در اختیار مادر شیرده قرارداده میشود که حدود ۱۰ تا ۱۴ روز پس از زایمان روزانه یکعدد آنرا بدون قطع کردن ادامه دهد .
۲. تزریق پرژسترن وپر ( طولانی مدت ) را پس از ۶ هفته تزریق کنند.
۳٫ کپسولهای زیر جلدی پرژسترن را پس از ۶ هفته زیر جلد قرار دهند .
۴٫ IUD که لونرجسترل دارد را پس از ۶ هفته در زهدان قرار دهند.
۵٫ قرصهای استرژن و پرژسترن معمول برای جلوگیری از بارداری را هم پس از استقرار کامل شیردهی و نه زودتر از ۶ هفته میتوان شروع کرد .
۶٫ اگر بیمار دسترسی بعدی برای مراجعه را ندارد تمام روشهای فوق را زودتر میتواند اقدام کند .
روشهای بدون هورمون :
این روشها هیچ گونه مخاطره ای برای مادر و نوزاد در بر ندارد و مشتمل است بر IUD و کاندم و دیافراگم و روکش سر رحم که بر یک برای مادری انتخاب میشود مثلاً IUD را خیلی زود میتوان در رحم قرارداد و کاندم در عین حال از انتقال بیماریها هم میتواند جلوگیری نماید و درصورتیکه خانواده به تعداد رضایت بخش فرزند دارند از بستن لوله ها ( مرد و زن ) بعد از زایمان و یا پس از اطمینان خاطر از سلامت نوزاد میتوانند بهره گیرند .
شیردادن و قاعدگی :
مادرانیکه ۶ ماه اول را شیرمی دهند اطمینان خاطری بیش از ۹۰ درصد داشته باشند که بارداری پیش نخواهد آمد بشرطی که هیچگونه خوراکی و یا شیر خشک و از این قبیل به کودک تغذیه ننمایند و فواصل شیردهی آنان بیش از ۴ ساعت در روز و ۶ ساعت در شب نباشد زیرا افزودن فواصل شیردهی میتواند باشد شروع تخمک گذاری و تغییر و تنظیم هورمونها را بکشد و خاصیت جلوگیری از بارداری که به علت شیردهی منظم ایجاد میشود را قطع کند و در این مورد از روش دیگر جلوگیری لازم است استفاده شود .
واکسیناسیون :
هیچ یک از واکسنهای موجود مربوط به ویروسها و یا میکروب ها مخالفتی برای تزریق به مادر باردار ندارد چه از نوع میکربهای کشته شده و یا نیم کشته باشد و حتی پادزهرها و زهر مانند هایم ایرادی ندارد و کاری به شیر دادن به نوزاد نخواهد داشت .
استفاده از بطری و پستانک در تغذیه کودک منجر به کاهش شیرمادر ،صف بندی نامرتب دندانهای کودک و افزایش احتمال بروز مشکلات دهانی دراو میشود.اگر مادربه هر دلیل نتواند شیرخوار خود را از پستانش تغذیه کند میتواند شیرخود را با دست یا شیر دوش درظرف غیر شیشه ای دردار بدوشد و این شیررا با فنجان به شیرخوار بدهد .
روشهای دوشیدن شیرمادر :
الف : دوشیدن شیر با دست شست را بالای پستان و انگشت اشاره زیر آن و روی لبۀ هالۀ پستان قرار گیرد که حدود ۵/۱ سانتیمتر از نوک پستان فاصله داشته باشد .پستان به طرف داخل قفسۀ سینه برده شود و سپس به کمک شست و انگشتان به طرف جلو آورده شده و به قسمت لبه های پستان فشار وارد شود تا شیر به راحتی خارج شود .
ب : دوشیدن شیر به روش بطری گرم اگر پستان دردناک باشد استفاده از این روش مناسبتر است :
۱- یک بطری تمیز به قطر دهانۀ ۴ سانتیمتر و حجم حدود CC 700 انتخاب ، مقداری آب داغ در بطری ریخته و پس از چند دقیقه آب آن را خالی کنید سپس دهانۀ بطری را سرد کرده و روی نوک و هاله پستان بگذارید ، بطوریکه در تماس با ناحیه هاله یا قسمت قهوه ای رنگ سینه باشد .
۲- بطری ثابت نگه داشته شود تا در طول چند دقیقه که به مرور سرد میشود مثل یک مکنده نو ک پستان را به داخل خود کشیده و باعث جاری شدن شیر شود .
ج : استفاده از پمپ شیردوش ( دستی یا برقی )در صورت تمایل یا عدم موفقیت دو روش قبلی می توان پمپ شیردوش را از داروخانه تهیه نمود و با توجه به راهنمای مربوطه مورد استفاده قرار داد .
روش تغذیه شیرخوار با فنجان:
۱٫ شیرخوار را درحالت عمودی یا نیمه عمودی در بغل بنشانید .
۲٫ فنجان کوچک شیررا روی لب پایین شیرخوار نگه دارید.فنجان را کچ کنید تا شیر با لب شیرخوار تماس حاصل کند. بایستی فنجان به آرامی روی لب تحتانی قرار گیرد و لبه های فنجان به قسمت خارجی لب بالایی تماس یابد.
۳٫ شیرخوار هوشیار شده دهان و چشمها را می گشاید نوزاد با وزن کمتراز ۲۵۰۰ گرم شیررا با زبانش می نوشد شیرخوار رسیده یا بزرگترشیر را با مکیدن و یا جرعه جرعه می نوشد ودراین حالت مقداری از شیرهم از اطراف دهانش می ریزد .
۴٫ شیررا درون دهان شیرخوار نریزید.نگه داشتن فنجان را ادامه دهید تا شیرخوار شیر را مصرف کند. شیرمادر را میتوان در خارج از یخچال به مدت ۶ تا ۸ ساعت ( درحرارت ۲۰ درجه ) و در داخل یخچال تا ۴۸ ساعت درظرف درب دار غیرشیشه ای سالم نگه داشت .
نوک پستان صاف و فرورفته نوک پستان بعضی از مادران در زمان بارداری صاف یا فرورفته می باشد که در زمان زایمان بهترمیشود به مادر باید کمک کرد تا شیرخوارش بتواند به اندازه کافی بخشی از نسج پستان (هاله قهوه ای ) را دردهان بگیرد .درصورت لزوم میتوان شیررا دوشید و تا زمانی که شیرخواربتواند خوب بمکد آن را با فنجان به او خوراند.گاهی اوقات روشهای ساده ای کمک به بیرون کشیدن نوک پستان می نماید.مثل مکیدن توسط کودک بزرگتر و یا کشیدن نوک پستان با سرنگ پلاستیکی به این ترتیب که سوزن را از سرنگ جدا کرده ،همین قسمت سرنگ را قطع و پیستون را از سرنگ خارج کرده سر و ته می کنیم و درآن قرار میدهیم. قسمت انتهایی سرنگ را بر روی پستان گذاشته و پیستون را بیرون می کشیم تا حالت خلأ و کشیدگی نوک پستان ایجاد گردد.
چرا نو ک پستان زخم می شود ؟
شایعترین علت زخم نوک پستان در آغوش گرفتن و میکدن شیرخوار در وضعیت نادرست است چون شیرخوار به قدر کافی از هالۀ پستان را در دهان قرار نداده و تنها نوک پستان را می مکد .
بنابراین شیردهی دردناک می شود و مادر به دفعات کمتر و برای مدت کوتاهتر به کودک شیر می دهد.
وقتی کودک فقط نوک پستان را می مکد به اندازۀ کافی شیر به دست نمی آورد بنابراین تولید شیر هم کاهش مییابد .
پیشگیری از زخم نوک پستان :
چنانچه مادر موقع شیردادن درد داشته باشد باید وضعیت در آغوش گرفتن و چگونگی مکیدن شیرخوارش کنترل شود .
اگر وضعیت شیرخوردن کودک صحیح نیست ،آن را تصحیح کنید در بیشتر مواقع درد قطع می شود .
نکات زیرا به خاطر بسپارید :
درهر شیردهی منتظر بمانید تا کودک خودش پستان را رها کند. اگر مادر به هر دلیلی مجبور است کودک را از پستان جدا کند باید انگشتش را مطابق شکل به آهستگی در دهان قرار دهد تا نوک پستان را رها کند.لازم نیست طول مدت شیردهی محدود شود .
لازم نیست که شیردهی را متوقف کنیم . یا به پستان استراحت بدهید .احتیاجی نیست از کرم و پماد و لوسیون استفاده کنید به دلیل اینکه این مواد باعث تحریک پوست پستان میشود.پستانهایتان را بیش از یکبار در روز نشویید . از صابون استفاده نکنید و حوله را به پستان نمالید .
لازم نیست که پستانها قبل وبعد از هر بار شیردادن شسته شوند .شست و شوی زیاد چربی طبیعی پوست را از بین می برد و احتمال ایجاد زخم را بیشتر می کند .
باید مکرر به کودک شیر بدهید و یا شیرتان را بدوشید تا جریان شیردهی خوب صورت گیرد بعد از شیردادن مقدار کمی از شیرتان را دوشیده و با انگشت به نوک وهاله پستان بمالید. این کار به بهبود زخم کمک میکند .
اگر زخم بیشتر از یک هفته به طول انجامید کودک خود را از نظر برفک دهان کنترل کنید .